Büyük Okyanus’un güney doğusunda bulunan ve tabi olduğu ülke olan Şili’nin 3 bin 800 kilometre açıklarında yer alan Paskalya Adası, dünyadaki karadan en uzak adalardan biri. Çoğunlukla Moai ismi verilen dev baş formundaki anıtlarla tanınıyor. Adanın lokal halkı, Rapa Nui olarak isimlendiriliyor.

Rapa Nui kültürü ne yazık ki adaya birinci sefer 1720’lerde gelen Avrupalılar tarafından gerçekleştirilen baskınlar ve onların taşıdığı salgın hastalıklar nedeniyle 18. yüzyılın sonunda çoğunlukla yok oldu. Bugün, bu lisanı konuşan sırf bin kişi yaşıyor. Bu nedenle, Rapa Nui halkının ahşap kesimler üzerine kazıdığı Rongorongo tabletleri bir türlü çözülemiyor.

Doğa bilimleri mecmuası Scientific Reports’ta yayınlanan şimdiki bir araştırma enteresan bir halde; metinlerin, “adada hiç yetişmemiş ağaçlardan elde edilen bir ahşap üzerine kazındığını” belirtiyor. 

Antik objeleri, radyokarbon prosedürüyle tarihlendiren araştırmacılar, en eski tabletlerin, Avrupalıların gelişinden öncesine ilişkin olduğunu keşfetti. Yazının ise yerliler tarafından icat edildiği ve “hiçbir yabancı yazı sisteminden” etkilenmediği belirtildi.

Rongorongo yazısı olarak bilinen gravürler, birinci defa 1864 yılında yabancılar tarafından fark edildi ve akabinde hepsi ya yok edildi ya da yurt dışına gönderildi. Bugün yazının yalnızca 27 örneğinin var olduğu biliniyor, fakat hiçbiri Paskalya Adası‘nda bulunmuyor. 

Paskalya Adası

Yazıları tanımlayan bir çalışmada, “mevcut metinlerin nispeten uzun olduğu ve ‘glif’ olarak isimlendirilen resimsel işaretlerle yazıldığı” belirtiliyor.

ÖZGÜN BİR YAZI ÖRNEĞİ

Rongorongo işaretlerinin formları; insan duruşları ve beden modülleri, hayvanlar, bitkiler, aletler, gök cisimleri üzere çeşitli manzaraları temsil ediyor. 

Bu yazı biçiminin ne vakit ve nasıl ortaya çıktığını söylemek sıkıntı olsa da araştırmacılar, “resimsel gliflerin bilinen rastgele bir yazıya benzemediğini” kanısında.

Araştırmacılar, “Rongorongo yazısı ile en yakın paralellikleri, adada bulunan antik kaya oyma sanatı motiflerinde de görebiliyoruz” dedi. 

Böyle bir müşahede, Rongorongo yazısının; Mezopotamya, Mısır, Çin ve Mezoamerika’da olduğu üzere büsbütün bağımsız olarak icat edilen birkaç yazı örneğinden biri olduğunu ortaya koyuyor.

Rongorongo tabletleri 

NE VAKİT YAZILDILAR?

Şu ana kadar, tarihlendirilebilen yalnızca iki tabletin, yabancılarla temasın çoktan kurulduğu 19. yüzyılın birinci yarısında kesilen ağaçlardan yapıldığı tespit edilmişti. 

Araştırmacılar, daha fazla araştırma yapmak için, 1869 yılında misyonerler tarafından adadan çıkarılan ve şu anda İtalya’nın Roma kentinde bulunan dört Rongorongo tabletini daha radyokarbonla tarihlendirdi.

Sonuçlar, oymalardan üçünün 19. yüzyılda kesilen ağaçlardan elde edilen ahşap üzerine yapıldığını, dördüncüsünün ise birkaç yüz yıl evvel, 1493 ile 1509 yılları ortasında kesildiğini gösterdi. Hasebiyle tabletin, yabancıların adaya gelişinden en az 200 yıl öncesine ilişkin olduğu ve Rongorongo yazısının, nitekim de büsbütün izole bir formda geliştirilmiş olduğu ortaya çıktı.

AHŞAP KESİMİNİN KAYNAĞI

Ahşap tabletin, Paskalya Adası’nda yetişmeyen bir ağaçtan imal edildiğini üstte belirtmiştik. Kelam konusu ahşabın çeşidinin de Güney Afrika’nın ulusal ağacı olan “Podocarpus Latifolia” olduğu tespit edildi.

Podocarpus Latifolia ağacı

Araştırmacılara nazaran bu ağaç, “Orta Çağ’dan itibaren gemi direği üretiminde kullanılıyordu” ve bu nedenle Paskalya Adası’na batık bir Avrupa gemisinden sürüklenen bir odun olarak gelmiş olabilir.

Araştırmacılar, hususa ait makalelerinde ayrıyeten şu görüşleri savundu:

“Tabletin yaşı, mahallî halkın dış etkenlerin tesiri olmadan bir yazı sistemi icat ettiğini gösteriyorsa, Rongorongo, insanlık tarihindeki birkaç bağımsız yazı icadından birini temsil ediyor demektir. Bu keşif, Rapa Nui halkının kültürel gelişimine ve tarihî anlatısına bir katman daha ekleyebilir…”

RADYOKARBON SİSTEMİ NEDİR?

Radyokarbon tarihleme sistemi, organik bir gerecin yaşını belirlemek için kullanılan bilimsel tekniktir. Çoklukla arkeoloji, antropoloji ve jeoloji üzere disiplinlerde kullanılır.

Arkeolojik yahut antropolojik numunelerin tarihlenmesi için, örneğin içindeki organik gereçten bir örnek alınır. Bu örnek, çoklukla karbon bazlı olmalıdır. Örneğin, odun, kemik, kömür üzere organik kalıntılar sıklıkla kullanılır.

Numunenin içindeki karbon-14 izotopunun oranı, vefat anındaki karbon-14 oranı ve bilinen karbon-14 yarı ömrü kullanılarak yaş hesaplanır. Bu, numunenin yaklaşık yaşı hakkında bilgi verir. 

Ancak, bu sistem belli sınırlamalara sahiptir ve hakikat sonuçlar için dikkatlice kalibre edilmelidir.